Het is 5 september 2018. In grote delen van Zuid-Holland stort de regen met bakken uit de hemel. In Nieuwkoop wordt die dag zelfs 130 millimeter gemeten. Dat is ruim anderhalf keer de normale hoeveelheid voor de hele maand september. De A20 tussen Hoek van Holland en Gouda wordt wegens wateroverlast in beide richtingen afgesloten. Waterstad Rotterdam krijgt een nieuwe dimensie. Bij tennisclub Blijdorp staan de banen blank. In Boskoop lopen verschillende kwekerijen onder; extra pompen worden ingezet. Het Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden zet direct gemaal de Aanvoerder stop en regelt dat het water maximaal wordt afgevoerd. Zuid-Holland moet het overtollige water zo snel mogelijk kwijt.
 
Dit alles speelt zich af in de droogste zomer sinds 1976. Maandenlang hebben de waterschappen zich samen met Rijkswaterstaat ingezet om ervoor te zorgen dat er overal in de provincie voldoende zoet water zou zijn. Verzilting van het water - de Nieuwe Waterweg en de Hollandsche IJssel staan in open verbinding met de zee - is een serieus probleem. Om in te kunnen grijpen bij droogte is enige tijd geleden een plan gemaakt, met een naam die zegt wat de bedoeling is: Klimaatbestendige Water Aanvoer Midden Nederland. Onderdeel hiervan is een samenwerking van het Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden en het Hoogheemraadschap van Rijnland.
 
In de zomer van 2018 komen de gemaakte afspraken goed van pas. Vanuit het Amsterdam-Rijnkanaal wordt zoet water richting Zuid-Holland gepompt. In waterschapstermen heet dit ‘doorspoelen’, (waardoor het zout wordt weggedrukt). Ook al is het aangevoerde water ’gebiedsvreemd’, het is altijd beter zoet water te hebben dan de verzilting te laten toeslaan. Bij het doorspoelen speelt het speciaal hiervoor gebouwde gemaal De Aanvoerder bij Utrecht een cruciale rol. Het water gaat via De Aanvoerder van Utrecht naar Zuid-Holland, meestal, want op een dag als 5 september is het helemaal andersom.

Samenwerking

Dijkgraaf Patrick Poelmann van het Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden zal 5 september 2018 niet snel vergeten. “Wij gingen ineens van water brengen naar water eruit halen. De zomer van 2018 laat goed zien waar wij als waterschappen mee te maken hebben: klimaatverandering, droogte en hoosbuien, bodemdaling en verzilting. We hebben en houden onze dijken op orde, dat is goed voor elkaar, maar wij worden door de bevolking aangesproken als er plotseling enorme wateroverlast is, zoals bij een piekbui. Ook dan moeten wij er staan. Dat vraagt samenwerking met provincie en gemeenten. En natuurlijk met onze inwoners.”
 
De zeven waterschappen die actief zijn op het grondgebied van de provincie Zuid-Holland hebben als taak te zorgen voor voldoende en schoon water en voor droge voeten. Bijna de hele provincie ligt onder zeeniveau. In tijden van klimaatverandering en doorgaande bodemdaling vraagt dat steeds meer van de waterbeheerders. “Ik denk dat waterbeheer twee keer zo duur gaat worden”, zegt dijkgraaf Poelmann. ”Ons werk is samen te vatten in peil volgt functie, maar soms zal het functie volgt peil moeten worden. Honderd jaar geleden was de Randstad heel nat, onbegaanbaar. Die tijd is voorbij, maar we blijven bezig met het water. Tegenwoordig zijn de meeste mensen zich daarvan niet zo bewust. Dat zou moeten veranderen, bij onze inwoners, die maatregelen kunnen nemen, zoals waterdoorlatende stenen in de tuin. Maar zeker ook bij architecten en ontwikkelaars. Er komen veel woningbouwplannen aan. Wij willen als waterschappen vooraan in de projectontwikkeling meedoen en meedenken om het waterbeheer optimaal te regelen.”

Overstromingsramp

Sinds 1953 is Nederland gespaard gebleven van grote overstromingen. Er is na die ramp hard gewerkt aan sluizen en keringen, dijkverhogingen en ruimte voor de rivier. Toch kan er altijd een overstromingsramp komen. Dan is kordaat optreden essentieel. Daarvoor wordt regelmatig samen geoefend. Als er een calamiteit of crisis is, dan weet iedereen die bij de bestrijding ervan betrokken is wat te doen. 
 
Om op crises te zijn voorbereid zitten voor Zuid-Holland de provincie, de waterschappen, de veiligheidsregio’s en Rijkswaterstaat aan tafel. In het Samenwerkingsverband Crisisbeheersing Overstromingen Randstad (vroeger bekend als het overleg in Dijkringen 14,15 en 44) zijn scenario’s uitgewerkt. Commissaris van de Koning in Zuid-Holland Jaap Smit is voorzitter van het samenwerkingsverband.
 
Ook al praten veel partijen mee, als er een ramp gebeurt, wordt er via een strakke commandostructuur gewerkt. Voor polderen - toch een ‘uitvinding’ van de waterschappen - is dan geen tijd. Bij dreiging vanuit zee is het Hoogheemraadschap van Rijnland leidend, komt het gevaar vanuit het achterland, de rivieren, dan is het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden ‘de baas’ en bij een combinatie van die scenario’s staat het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard aan de lat. Dijkgraaf Poelmann: “Dat gaat op basis van afspraken, maar ook op basis van vertrouwen. Voor de provincie is er een rol als er in het proces iets hapert of zelfs fout gaat. Dan kan het voorkomen dat de commissaris een belangrijke beslissing moet nemen of een knoop moet doorhakken, bijvoorbeeld over de inzet van middelen. Ik moet erbij zeggen dat de juridische positie van de provincie niet heel sterk is. Daarom is het enorm belangrijk dat de commissaris een goed functionerend netwerk heeft en verbindingen legt. Ik vind dat Jaap Smit die rol uitstekend vervult; hij komt overal binnen.”
 
Overstromingen kunnen zich in allerlei verschijningsvormen voordoen. Zeker is dat water zich niet aan grenzen houdt. “Preventie is onze core business”, zegt dijkgraaf Poelmann, “maar we moeten rekening houden met verschillende rampscenario’s, ook de ergste. Dan is het niet realistisch dat het ons gaat lukken snel iedereen uit de Randstad te evacueren. Je kunt niet miljoenen mensen elders onderbrengen. Verticaal evacueren, in hoge gebouwen of op zolders, is dan noodzakelijk. Als het maar niet te lang duurt. Wat voor ons als waterschappen dan cruciaal is, is dat wij kennis brengen naar veiligheidsregio’s en gemeenten. Zodat de veiligheidsregio’s en de burgemeesters bijvoorbeeld weten hoe lang het duurt voordat het water een gebied bereikt en hoe hoog het water kan stijgen (en wanneer het weer gaat dalen). Het gaat erom dat wij elkaar bij crisissituaties weten te vinden en daar heb ik binnen het samenwerkingsverband alle vertrouwen in.”